artLIVE – Trong suốt sự nghiệp sáng tác của Tchaikovsky, Nadezhda von Meck đã đóng vai trò như một nhà bảo trợ, một nàng thơ gây ảnh hưởng đến nhà soạn nhạc tài năng, dù cho cả hai không có một lần gặp mặt.
Nadezhda von Meck là ai?
Nadezhda von Meck là con gái lớn của một cặp vợ chồng chủ đất giàu có người Nga, ông Filaret Vasilyevich Fralovsky và bà Anastasiya Dmitriyevna (b. Potemkina). Nadezhda được thừa hưởng niềm đam mê âm nhạc từ cha mình – một nghệ sĩ violin nghiệp dư, đồng thời bà cũng có khả năng chơi piano khá tốt.
Năm 16 tuổi, bà kết hôn với Karl von Meck (1821-1876), một kỹ sư người Đức. Suốt những năm tháng tuổi trẻ, bà đã phải trải qua sự nghèo đói. Chính điều này dường như làm cho bà có thể thấu hiểu trước những khó khăn của người khác.
Thời gian sau, công việc của chồng bà trở nên phát triển, khiến ông trở thành một ông trùm đường sắt tại Nga. Bà và Karl von Meck có với nhau 18 người con, trong đó chỉ 11 người còn sống.
Sau cái chết của chồng vào năm 1876, bà tiếp tục quản lý khối tài sản được để lại. Tiền bạc gần như có thể phủ lấp cuộc sống vật chất bên ngoài, nhưng tận sâu tâm hồn, Nadezhda vẫn cảm thấy trống trải đến kỳ lạ.
Âm nhạc tạo nên cơ duyên gặp gỡ
Sau sự ra đi của chồng, bà Nadezhda ấy gần như trở thành một con người khép kín, từ chối giao tiếp xã hội, thậm chí cả đám cưới của con mình. Điều duy nhất giữ lấy kết nối giữa bà với thế giới bên ngoài chính là âm nhạc.
Với tiềm lực tài chính to lớn, bà bắt đầu hỗ trợ nghệ thuật biểu diễn ở Nga, tài trợ cho các nhạc sĩ và nhà soạn nhạc. Nadezhda thường tham dự các buổi hòa nhạc của Hiệp hội Âm nhạc Nga, chọn ngồi một mình và tách biệt khỏi đám đông.
Bà lần đầu tiên biết đến âm nhạc của Tchaikovsky thông qua những buổi hòa nhạc ấy và mau chóng trở thành một người hâm mộ đầy nhiệt huyết. Tác phẩm âm nhạc có ảnh hưởng lớn nhất đến Nadezhda von Meck là bản The Tempest dựa trên một vở kịch của Shakespeare, do Tchaikovsky biên soạn.
Bà hỗ trợ cho nhà soạn nhạc một khoản trợ cấp 6.000 rúp hằng năm, cao hơn nhiều so với mức lương mà ông kiếm được với công việc của một công chức Nga. Việc hỗ trợ này đi kèm với một điều kiện duy nhất rằng bà ấy và nhà soạn nhạc sẽ không bao giờ gặp mặt trực tiếp.
Nadezhda trở thành người bảo trợ cho Tchaikovsky về mặt tài chính, từ đó, ông ngừng các công việc bên ngoài và tập trung toàn bộ thời gian vào việc sáng tác.
Nàng thơ vô hình và những bức thư không quên
Trong hơn 13 năm quen biết, Nadezhda von Meck và Tchaikovsky đã trao đổi hơn 1.200 lá thư. Chỉ một nửa số thư được tìm thấy giữa cả hai đã có thể lấp đầy một cuốn sách với độ dày hơn 500 trang. Có thể thấy, họ đặt tình cảm, tâm hồn và kể cả những nỗi cô đơn trong những vết mực ấy, dù cho cả hai chưa một lần có một cuộc gặp gỡ chính thức.
Sau cuộc hôn nhân tan vỡ của Tchaikovsky, Nadezhda từng viết thư cho ông và nói rằng: “Tôi thật sự không thể chịu đựng nổi khi nghĩ về việc anh ở bên cạnh người phụ nữ ấy. Tôi ghét vì cô ấy không hề mang lại hạnh phúc được cho anh, nhưng sự căm ghét của tôi sẽ tăng lên 100 lần, nếu như cô ấy làm được điều đó”.
Nhà soạn nhạc hiểu lý do vì sao Nadezhda luôn tránh né việc gặp gỡ, tiếp xúc với mình: “Bà sợ rằng bà sẽ không nhìn thấy trong tôi những phẩm chất lý tưởng mà trí tưởng tượng của bà vẫn luôn gán ghép cho tôi. Và bà đã hoàn toàn đúng”.
Cả hai đều nhận ra hôn nhân là một điều gì đó gây ra thương tổn cho thế giới riêng tư. Vì vậy, họ đi bên nhau như hai đường kẻ song song, hai người bạn kết nối tâm hồn. Họ chia sẻ và giúp đỡ đối phương bằng những hy vọng, nỗi đau và cả nỗi sợ hãi của nhau. Tất cả những điều này đã hình thành nên một mối quan hệ nổi tiếng và bí ẩn nhất trong lịch sử âm nhạc.
Nhà soạn nhạc vĩ đại người Nga luôn thừa nhận sự ảnh hưởng sâu sắc từ mối quan hệ với bà Nadezhda von Meck lên âm nhạc của ông. Bản giao hưởng thứ tư – Symphony No.4 được Tchaikovsky dành tặng cho bà. Tác phẩm được nhắc đến trong bức thư trao đổi giữa cả hai vào ngày 3 tháng 5 năm 1877:
“Tôi muốn bắt đầu với vở opera, nhưng trước tiên tôi phải hoàn thành bản giao hưởng mà tôi đang viết, lời đề tặng mà bà đã chấp nhận. Ba chuyển động đầu tiên đã được phác thảo”.
Bản giao hưởng được nhà soạn nhạc sáng tác từ mùa xuân năm 1877 và hoàn thành nó vào tháng 12 cùng năm. Trong bức thư vào ngày 27 tháng 5 năm 1877, Tchaikovsky đã tâm sự cùng Nadezhda rằng: “Tôi đã hoàn thành bản giao hưởng, tức là đã phác thảo xong. Vào phần sau của mùa hè, tôi sẽ sắp xếp nó”.
Nadezhda chưa bao giờ đồng ý cho một nhạc sĩ hay nhà soạn nhạc nào viết riêng một sáng tác cho bà, nhưng Tchaikovsky đã trở thành một ngoại lệ. Bản giao hưởng số 4 đã được Tchaikovsky viết nên lời đề tựa “Dành tặng riêng cho người bạn của tôi”, dù danh tính của Nadezhda vẫn được bảo mật, nhưng họ đều thầm hiểu bản giao hưởng này chính là sự tri ân cho mối quan hệ giữa hai người.
Ngoài ra, ông còn tiếp tục sáng tác thêm hai tác phẩm nữa dành tặng cho Nadezhda, bao gồm Souvenir d’un lieu cher – một bộ ba tác phẩm dành cho violin và piano, được Tchaikovsky sáng tác từ tháng 3 đến tháng 5 năm 1878 và Suite No.1, được viết và dàn dựng từ tháng 8 năm 1878 đến tháng 4 năm 1879, ngoại trừ chương thứ hai – Divertimento, được thêm vào tháng 8 năm 1879.
Đến năm 1890, những lá thư giữa hai người đột ngột dừng lại. Nadezhda nói với Tchaikovsky rằng bà ấy đã phá sản và cần phải kết thúc sự hỗ trợ của mình. Trong lá thư cuối cùng Tchaikovsky gửi đến cho Nadezhda, ông đã bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình:
“Người bạn thân mến của tôi, hãy yên tâm rằng tôi sẽ luôn nhớ đến tình bạn, lòng trắc ẩn và sự giúp đỡ vật chất của bà, cho đến hơi thở cuối cùng, và tôi sẽ chúc phúc cho bà. Tôi vui mừng rằng ngay bây giờ, kể cả khi bà không còn có thể chia sẻ với tôi, tôi vẫn muốn bày tỏ với bà bằng tất cả sự biết ơn vô hạn”.
“Chắc bà không nghi ngờ về sự vĩ đại từ công việc tốt lành của bà! Tôi có thể nói rằng tôi chưa bao giờ quên bà và sẽ không bao giờ lãng quên cho dù chỉ một phút. Trong những suy nghĩ của tôi, bất cứ khi nào tôi nghĩ về bản thân mình thì luôn có hình ảnh của bà xuất hiện song hành. Tôi muốn hôn tay bà và khao khát cho bà biết một lần và mãi mãi rằng không ai đồng cảm và chia sẻ trong tất cả những đau khổ của bà nhiều hơn tôi”.
Năm sau, Tchaikovsky qua đời ở tuổi 53 và Nadezhda von Meck cũng ra đi chưa đầy ba tháng sau đó. Khi được hỏi về việc làm sao Nadezhda có thể vượt qua sự ra đi của Tchaikovsky, một thành viên trong gia đình của bà đã trả lời rằng: “Bà ấy không thể chịu đựng được nỗi mất mát ấy”.
Tham khảo
en.tchaikovsky-research.net
abc.net.au
californiasymphony.org
