artLIVE – Chủ nghĩa Hiện đại biểu thị một khởi đầu đổi mới so với những truyền thống nghệ thuật cổ điển từ thời Phục Hưng. Thuật ngữ này cũng được sử dụng như một đặc trưng của thời kỳ hiện đại ở đa lĩnh vực, từ văn hóa tới học thuật.
Cuối thế kỷ XIX, lĩnh vực tâm lý học bắt đầu bước vào giai đoạn “nở rộ”, tập trung phân tích trải nghiệm của con người bên trong nội tâm, khuyến khích một loại khoa học trừu tượng hơn, truyền cảm hứng cho các loại hình nghệ thuật thị giác.
Sự thay đổi trong công nghệ tạo ra thêm vật liệu và kỹ thuật mới trong sáng tạo, từ đó khiến cho việc thử nghiệm nghệ thuật trở nên khả thi hơn, các tác phẩm cũng đạt được phạm vi tiếp cận rộng hơn. Những tiến bộ trong in ấn cuối thế kỷ XIX giúp cho việc đưa những ý tưởng thể nghiệm vào văn hóa đại chúng trở nên đầy thuận tiện.
Sự ra đời của trường phái Ấn tượng có thể được xem như là “phát súng đầu”, mở ra thời kỳ phát triển cho các phong trào, trường phái nghệ thuật Hiện đại. Việc sử dụng những nét cọ ngắn gọn, mạnh mẽ của trường phái Ấn tượng và hiệu ứng thay đổi của ánh sáng đã khiến cho các tác phẩm thuộc phái này tách bạch khỏi những tác phẩm trước đó. Sự tập trung của những họa sĩ Ấn tượng vào khung cảnh hiện đại là sự bác bỏ trực tiếp chủ đề cổ điển.
Chủ nghĩa Hiện đại đã phát triển như thế nào?
Thuật ngữ “chủ nghĩa Hiện đại” có nội hàm rất rộng, tóm tắt đặc trưng của xã hội, văn hóa và tư tưởng trong kỷ nguyên hiện đại. Đối với phạm vi nghệ thuật, chủ nghĩa Hiện đại biểu thị một khởi đầu mới so với những truyền thống cổ điển từ thời Phục Hưng. Đồng thời, thuật ngữ này cũng bao quát ở nhiều trường phái khác.
Chủ nghĩa Hiện đại theo nghĩa rộng nhất, có thể hiểu rằng đây là đặc trưng của thời kỳ hiện đại ở đa lĩnh vực văn hóa và học thuật, bao gồm phê bình văn học, triết học, xã hội học, ngôn ngữ học, kiến trúc, âm nhạc và nghệ thuật thị giác. Mỗi ngành đều tiến hành xác định và chỉ ra định nghĩa về chủ nghĩa Hiện đại một cách khác nhau.
Từ năm 1900 cho đến khi Thế chiến I nổ ra vào năm 1914 được xem như thời kỳ vô song cho việc thử nghiệm nghệ thuật. Nghệ thuật bắt đầu xuất hiện sự phản tư, suy ngẫm đối thoại và khước từ những tư tưởng lâu đời.
Đến đầu thế kỷ XX, các phong trào cách tân ra đời liên tiếp, người ta đã dứt khoát xếp xó quan niệm truyền thống và cho rằng hội họa và điêu khắc về cơ bản là xoay quanh trình hiện thực tại bên ngoài.
Sự xuất hiện của những phong trào, trường phái nghệ thuật này đã góp phần dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của chủ nghĩa Hiện đại. Có lẽ vì thế, đôi khi thuật ngữ “chủ nghĩa Hiện đại” được sử dụng để miêu tả các phong trào này, tuy nhiên, chúng lại có riêng cho mình những quan điểm riêng biệt và không có một ý thức hệ nhất quán.
Chẳng hạn như với nghệ thuật Trừu tượng, nó tin rằng nghệ thuật có thể góp phần tạo nên thế giới tốt đẹp hơn. Phong trào Dada hay trường phái Siêu thực lại mang thiên hướng về lối sống, mục đích cốt yếu là giải phóng sức mạnh của tâm trí vô thức, qua đó đối kháng với khuynh hướng duy lý và duy vật thái quá của thế giới hiện đại.
Thế chiến II đã khiến nhiều họa sĩ Châu Âu phải di tản qua Đại Tây Dương, và sau chiến tranh, sự hiện diện đầy khích lệ của họ là một trong những yếu tố giúp New York – Mỹ thay thế Paris – Pháp ở vị thế trung tâm nghệ thuật.
Những năm 1950, chủ nghĩa Biểu hiện trừu tượng nhận được sự đánh giá cao từ giới phê bình. Phong trào này khơi gợi cảm hứng cho sự phân nhánh mới, nhưng cũng gây phản ứng chống lại khuynh hướng duy cảm của sự lém lỉnh bông đùa từ nghệ thuật Đại chúng và sự sáng sủa trầm tĩnh từ nghệ thuật Tối giản.
Còn với nghệ thuật Ý niệm, trong đó ý tưởng của nghệ sĩ được đề cao hơn tác phẩm hoàn thiện, bắt đầu được định hình như một phong trào ở những năm 1960.
Từ đó, nghệ thuật tiên phong đã tách khỏi chất liệu và phương pháp truyền thống, như trong nghệ thuật địa hình, các yếu tố phong cảnh được nhập vào hoặc sắp xếp thành tác phẩm nghệ thuật. Một số họa sĩ khác lại áp dụng công nghệ video và kỹ thuật số để tạo tác phẩm có chiều kích không gian.
Lĩnh vực hội họa và điêu khắc trong chủ nghĩa Hiện đại vẫn tiếp tục phát triển với các hình thức mới mẻ, đa dạng. Ở Mỹ và Châu Âu, chủ nghĩa Tân Biểu hiện với hình ảnh thô ráp và màu sắc mãnh liệt nổi lên ở những năm 1980 như phản ứng đáp lại nghệ thuật Ý niệm.
Các đặc điểm tiêu biểu của chủ nghĩa Hiện đại
Xuyên suốt thời gian hình thành và phát triển, những phong trào mới được khai sinh và có riêng cho mình sự vận động, nhìn chung, đặc điểm chính của chủ nghĩa Hiện đại vẫn là những ý định phá vỡ truyền thống nhằm vươn tới sự tiến bộ và tiến vào một lãnh địa nghệ thuật mới.
Sự dũng cảm của các họa sĩ đi theo khuynh hướng chống lại các thiết chế nghệ thuật đã cố định vào cuối thế kỷ XIX chính là nền tảng hình thành nên đặc điểm này. Thay vì chứng kiến các tác phẩm cách tân của họ bị bài bác, các nghệ sĩ chọn cách mang chúng tiếp cận thẳng với công chúng, để cho những bức họa của mình có phạm vi đời sống rộng mở hơn.
Họ chọn các tiêu chuẩn nghệ thuật riêng, rồi mã hóa cúng trong các tuyên ngôn và xem xét phản ứng của đại chúng về vấn đề này. Sự thử nghiệm này được tiến hành với nhiều các phương cách: vẽ, điêu khắc và in với vô số các đường hướng khác nhau. Từ tất cả những nền tảng trên, tựu trung, có thể nhắc đến một số đặc điểm chính yếu của chủ nghĩa Hiện đại như sau:
Nhấn mạnh vào sự trừu tượng
Hầu hết các phong trào, trường phái thuộc chủ nghĩa Hiện đại đều mang thiên hướng về sự trừu tượng. Điều này bao gồm từ sự giải cấu trúc hình học của những họa sĩ theo chủ nghĩa Lập thể như Braque và Picasso, đến sự trừu tượng trữ tình của Ronnie Landfield và Dan Christensen.
Hình thức đơn giản, rõ ràng
Đi ngược lại với tính chất hoa mỹ của nghệ thuật Baroque, Tân cổ điển hay Lãng mạn, các bức họa dưới dáng vẻ chủ nghĩa Hiện đại đều sử dụng hình thức đơn giản hơn với màu sắc mạnh mẽ, hình dạng hình học. Vô số nghệ sĩ Hiện đại đã tạo ra những tác phẩm nghệ thuật cực kỳ phức tạp, nhưng nền tảng cốt lõi của họ thường đơn giản và thậm chí là hai chiều.
Nghệ thuật như một lời tuyên bố
Ngược lại với các nghệ sĩ trước đây thường sử dụng hội họa và điêu khắc để quảng bá tôn giáo, tái hiện thần thoại hoặc tôn vinh hình dáng con người, thì những nghệ sĩ Hiện đại thường sử dụng tác phẩm của mình để đưa ra những tuyên bố.
Một số họa sĩ đề cập đến các sự kiện thế giới và các vấn đề chính trị ở thời đại của họ, trong khi một số khác lại phản ánh về xã hội đương đại. Trong nhiều trường hợp, các nghệ sĩ lấy cảm hứng từ hiện tại hơn là đào sâu vào quá khứ.
Một số nghệ sĩ chủ chốt ở chủ nghĩa này gồm có Henri Matisse và Pablo Picasso – Trường phái Dã thú và Lập thể, nghệ sĩ phái Tối tượng Kasimir Malevich và nghệ sĩ phái Biểu hiện Wassily Kandinsky đều tạo ra bước tiến lớn trong nghệ thuật trừu tượng; và László Moholy-Nagy người Hungary – người đã dạy khóa học căn bản tại trường nghệ thuật Hiện đại đầu tiên – trường Bauhaus.
Tham khảo
Sam Phillips (Phạm Tấn Xuân Cao dịch), 2023, Isms – Hiểu về nghệ thuật hiện đại, Nhà xuất bản Thế giới.
Nhiều tác giả, 2021, Nghệ thuật – Art – Khái lược những tư tưởng lớn, Nhà xuất bản Dân Trí.
tate.org.uk
masterclass.com
history.com
