artLIVE – Bản serenade bất hủ ‘Eine Kleine Nachtmusik’ của Mozart đã làm thổn thức trái tim biết bao thế hệ. Không dồn dập rộn ràng, khúc nhạc này mang trong mình nét điềm đạm, thư thái nhưng vẫn tỏa sáng với sự vui tươi và tràn đầy năng lượng.
Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791) là một thiên tài âm nhạc người Áo, ghi dấu ấn sâu đậm trong âm nhạc với kho tàng tác phẩm phong phú, trải rộng trên nhiều thể loại như concerto cho piano, tứ tấu đàn dây, giao hưởng, opera và nhạc thánh. Ông đã để lại cho nhân loại những kiệt tác bất hủ – di sản âm nhạc vĩ đại, làm say đắm lòng người yêu nhạc trên toàn thế giới cho đến hôm nay.
‘Eine Kleine Nachtmusik’ – Giai điệu đêm nhẹ nhàng lay động lòng người
Nhà soạn nhạc Mozart sáng tác ‘Eine Kleine Nachtmusik’ (tạm dịch: “Một bản nhạc đêm nhỏ”) vào tháng 8 năm 1787, khi ông đang sống tại Vienna và đang sáng tác vở opera nổi tiếng Don Giovanni. Trong danh mục sáng tác của mình, ông ghi chú tác phẩm này là một ‘serenade nhỏ’.
Serenade là một thể loại âm nhạc cổ điển nhẹ nhàng, có nguồn gốc từ thời Trung cổ và Phục hưng, phát triển mạnh mẽ vào thời kỳ Baroque và Cổ điển. Các bản serenade thường được biểu diễn ngoài trời vào buổi tối và mang phong cách du dương, nhẹ nhàng, đúng như ý nghĩa của từ sereno trong tiếng Ý – thanh bình.
Bản nhạc mang nhịp độ allegretto – chậm hơn allegro – tạo nên không khí thư thái và dễ chịu. Mặc dù mục đích sáng tác của Mozart vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng, tác phẩm này vẫn được biểu diễn và yêu thích cho đến ngày nay.
Khác với những bản giao hưởng lớn mang nhiều cảm xúc kịch tính và phức tạp, với ‘Eine Kleine Nachtmusik’, Mozart chọn lối thể hiện nhẹ nhàng và trữ tình, vừa đủ để làm rung động trái tim người nghe nhưng vẫn giữ được sự thanh thoát và trang nhã, đặc trưng của thể loại serenade.
Bốn cung bậc từ sâu lắng đến rộn ràng
Dù bản gốc gồm năm chương, nhưng một chương đã bị thất lạc theo thời gian. Tuy nhiên, bốn chương còn lại vẫn giữ được cấu trúc hoàn chỉnh của một bản giao hưởng cổ điển: mở đầu với hình thức sonata, tiếp theo là chương chậm giàu cảm xúc, rồi đến minuet & trio mang tính truyền thống, và kết thúc bằng một chương rondo vui tươi, rộn ràng.
Chương đầu tiên của bản nhạc theo hình thức sonata, một thể loại nhạc cổ điển dành cho một hoặc hai nhạc cụ, phổ biến nhất là piano hoặc violin. Chương mở đầu với hai chủ đề đối lập nhau.
Chủ đề đầu tiên được chơi bởi cả hai cây violin, trong khi chủ đề thứ hai chỉ xuất hiện một lần ở mỗi phần. Những đoạn nhạc này được kết hợp một cách mượt mà trước khi tách ra để phát triển riêng biệt. Cello và violin thứ hai sẽ phát triển dựa trên hai chủ đề đó, tạo nên một cấu trúc vững chắc. Phần tái hiện (phần lặp lại các chủ đề đã được chơi ở đầu chương) giúp hòa giải sự đối lập giữa các chủ đề, tất cả kết thúc bằng một coda ngắn nhưng ấn tượng, trong đó hai chủ đề được trình bày đồng thời một lần nữa.
Trái ngược với sự sôi nổi của chương đầu, chương hai mang giai điệu nhẹ nhàng và trữ tình hơn. Đây là một đoạn nhạc chậm rãi, giàu cảm xúc, tạo ra một cảm giác thư thái và sâu lắng, giúp người nghe chìm đắm trong không gian thanh bình mà Mozart muốn truyền tải.
Chương ba mang tính truyền thống với nhịp điệu khiêu vũ đặc trưng của thời kỳ Cổ điển. Menuetto có tiết tấu mạnh mẽ, trong khi Trio lại mang giai điệu nhẹ nhàng hơn, tạo nên sự cân bằng thú vị giữa hai phần. Đây là chương duy nhất trong tác phẩm mang đậm phong cách nhảy nhẹ nhàng, thường thấy trong các buổi dạ tiệc quý tộc thế kỷ 18.
Chương cuối là một chương rondo – một hình thức âm nhạc đặc trưng được dùng ở chương cuối trong các bản sonata hay giao hưởng. Chương này mang nhịp điệu nhanh, sôi nổi và tràn đầy năng lượng. Phần mở đầu giới thiệu một chủ đề mạnh mẽ, sau đó lặp lại trong phần tái hiện. Các cung G (sol trưởng) và C (đô trưởng) luân phiên tạo nên sự đối lập kịch tính trước khi hợp nhất trong một kết cấu hài hòa. Tác phẩm kết thúc bằng một coda ngắn nhưng ấn tượng, mang đến cảm giác viên mãn và trọn vẹn.
Mặc dù không phải là một bản giao hưởng, ‘Eine Kleine Nachtmusik’ vẫn mang phong cách trang trọng, lôi cuốn và hoàn chỉnh như một giao hưởng thu nhỏ. Tác phẩm này có thể đã chịu ảnh hưởng bởi Johann Sebastian Bach, nhưng đồng thời cũng là hồi tưởng của Mozart về những bản serenade ông từng viết khi còn sống tại Salzburg.
Ngày nay, ‘Eine Kleine Nachtmusik’ được coi là một trong những kiệt tác cổ điển nổi tiếng nhất thế giới, bên cạnh ‘Bốn mùa’ của Vivaldi và ‘Giao hưởng số 9’ của Beethoven. Với âm sắc trong trẻo, kết cấu gọn gàng, giai điệu giàu cảm xúc và dễ tiếp cận, tác phẩm này không chỉ chinh phục giới chuyên môn mà còn lay động người nghe ở mọi thế hệ.
Tham khảo:
mozartproject.org
galaxymusicnotes.com
worldhistory.org
