artLIVE – Trà đạo là một nghi thức lâu đời tại Nhật Bản, là một phần quan trọng của văn hóa truyền thống Nhật Bản, thể hiện sự tôn trọng đối với sự tĩnh lặng và sự kết nối với văn hóa sâu sắc của xứ sở hoa anh đào.
Khởi nguồn trà đạo Nhật Bản
Trà đạo, hay còn được biết đến với các thuật ngữ khác như sado hoặc chanoyu. Trà đạo có nguồn gốc từ Thiền tông Phật giáo vào năm 815, xuất phát từ vị tu sĩ Phật giáo Eichu, sau khi trải qua quá trình học tập tại Trung Quốc, ông trở về Nhật Bản mang theo những giống trà độc đáo.
Vào thế kỷ 16, việc thưởng thức trà đã trở thành một thú tiêu khiển phổ biến đối với người dân Nhật Bản. Trong thời kỳ này, Sen no Rikyu, một chuyên gia trà hàng đầu của đất nước, đã thiết lập nền tảng quan trọng cho Trà đạo. Rikyu đã viết một cuốn sách có tựa đề Southern Record, trong đó ông giải thích kiến thức về trà và tôn vinh ý niệm rằng mỗi cuộc gặp gỡ đều là một dịp độc nhất, một dịp không bao giờ có thể lặp lại.
Trong cuốn sách, Sen no Rikyu chia sẻ về bốn nguyên tắc quan trọng mà ông học từ thầy Takeno Joo, một trong ba nhân vật quan trọng trong việc hình thành nền văn hóa Trà đạo tại Nhật Bản. Các nguyên tắc này bao gồm sự hòa hợp, tôn trọng, thuần khiết và tĩnh lặng. Rikyu còn thành lập ba trường phái pha trà, dựa trên lời dạy của mình, để duy trì và kế thừa truyền thống uống trà. Ba trường phái này là Urasenke, Omotesenke và Mushakojisenke, tất cả vẫn hoạt động đến ngày nay, giữ cho nghệ thuật Trà đạo được duy trì và phát triển.
“Cách thưởng thức trà” của người Nhật không chỉ đơn thuần là thưởng thức matcha, đó là một nghi lễ văn hóa và tôn giáo của Nhật Bản dựa trên triết học. Chanoyu dạy cách cư xử, lòng hiếu khách và cách sống. Bắt nguồn từ triết lý Thiền Trung Quốc, Trà đạo là một quá trình tâm linh, trong đó những người tham gia thoát khỏi thế giới trần tục, tìm kiếm sự hòa hợp và bình yên nội tâm.
Buổi Trà đạo được diễn ra như thế nào?
Một buổi chanoyu truyền thống được chuẩn bị chu đáo, trình bày và thưởng thức trà xanh matcha một cách đầy nghệ thuật. Các buổi trà đạo thường được thực hiện trong một không gian tĩnh lặng, giữa một khu vườn, những người tham gia tạm thời rút lui khỏi thế giới trần tục.
Để một buổi trà đạo được diễn ra trọn vẹn, cần phải có một số dụng cụ và nguyên liệu cơ bản để thực hiện nghi thức uống trà đúng cách:
- Matcha
- Fukusa – Vải lụa
- Chaki hoặc Usuki – Hộp đựng trà
- Chagama – Ấm Trà
- Chashaku – Muỗng
- Chawan – Bát Trà
- Chasen – Máy đánh trà
Từng bước thưởng thức trọn vẹn tinh tuý Trà đạo Nhật Bản
Sau đây là chi tiết từng bước để thưởng thức Trà đạo Nhật Bản.
Bước 1 – Lời mời.
Trước khi buổi trà đạo diễn ra, chủ nhà sẽ gửi thiệp mời đến những vị khách của mình, đồng thời cũng sẽ chọn bát trà và các dụng cụ cho buổi lễ, gọi bánh wagashi và chuẩn bị trang trí nơi diễn ra buổi trà đạo.
Bước 2 – Chuẩn bị
Trong ngày diễn ra buổi trà đạo, chủ nhà đảm bảo rằng phòng trà đã được dọn dẹp sạch sẽ và được trang trí với những bó hoa tươi theo mùa. Các dụng cụ cần thiết cũng được sắp xếp một cách hợp lý.
Trong khi đó, các vị khách cũng chuẩn bị tinh thần, rửa tay bên ngoài phòng trà như một cử chỉ tượng trưng cho sự thanh lọc tâm trí trước khi chính thức bước vào buổi lễ.
Bước 3 – Đón khách
Khi người chủ trà mời khách vào phòng trà, mỗi vị khách sẽ nhẹ nhàng khi đi qua cánh cửa rất nhỏ, một biểu tượng của sự khiêm tốn và tôn trọng. Cử chỉ nhẹ nhàng của việc cúi chào khi bước vào không gian này thể hiện sự kính trọng.
Quá trình sắp xếp chỗ ngồi được thực hiện một cách cẩn thận, ưu tiên phục vụ những vị khách có kinh nghiệm trà đạo cao hơn. Mỗi vị khách, khi được chào đón, sẽ được phục vụ kẹo theo một cách đặc biệt, tạo nên một sự chào đón ấm cúng và độc đáo.
Bước 4 – Làm sạch dụng cụ
Trước tiên, chủ nhà sẽ bắt đầu nghi thức thanh lọc các dụng cụ trà đạo, làm sạch từng vật dụng một bằng fukusa (vải lụa).
Chủ nhà cũng làm ấm bát trà bằng nước nóng và thanh lọc máy đánh trà trong nước. Bước này không nhằm mục đích thực sự làm sạch các dụng cụ vì chúng đã được làm sạch trước khi bắt đầu trà đạo, mà đóng vai trò như một cử chỉ tượng trưng để thanh lọc tâm hồn của khách.
Bước 5 – Chuẩn bị Matcha đặc
Chủ nhà sẽ chuẩn bị koicha (matcha đặc), sử dụng hai hoặc ba muỗng trà matcha và một ít nước. Đánh đều hỗn hợp bằng Chasen cho đến khi nổi bọt và phục vụ cho khách chính trước, sau đó chuyển đến các khách khác theo thứ tự, duy trì quá trình cho đến khi hết trà.
Bước 6 – Chuẩn bị Matcha loãng
Bước tiếp theo, người chủ nhà sẽ tiến hành chuẩn bị usucha (matcha loãng) với tỷ lệ khoảng một thìa cà phê matcha cho mỗi cốc nước. Phương pháp phục vụ usucha tương tự như koicha, trong đó mỗi người tham gia sẽ thay phiên nhau được phục vụ.
Bước 7 – Làm sạch dụng cụ
Theo sau usucha, chủ nhà sẽ dọn dẹp các dụng cụ trà đạo. Chawan (bát trà) sạch sẽ được đưa cho khách chính để chiêm ngưỡng, sau đó họ sẽ chuyển nó cho những khách khác.
Bước 8 – Khởi hành
Kết thúc buổi trà đạo, chủ nhà sẽ tiễn khách ra ngoài, cúi đầu chào từng người khi ra về. Ngày hôm sau, theo thông lệ, khách sẽ cảm ơn chủ nhà vì lòng hiếu khách của họ.
Quy tắc khi uống trà
Trong nghệ thuật Trà đạo của Nhật Bản, việc uống trà đều tuân theo một chu trình đặc biệt. Trước hết, trà nhân xoay bát trà theo kim đồng hồ, đặt lòng bàn tay trái tại đáy bát. Tiếp theo, tay phải nhẹ nhàng vuốt ve đồ uống và bát trà. Khi nâng bát trà, sự tập trung của trà nhân chỉ vào hành động thưởng thức riêng, tránh để tâm xao nhãng hay đưa mắt nhìn xung quanh.
Sau khi thẩm trà, trà nhân xoay mặt trước của chén theo chiều ngược kim đồng hồ, điều này thường được thực hiện để hướng về phía nghệ nhân trà. Khi kết thúc chu trình này, trà nhân mới bắt đầu chia sẻ câu chuyện với người nghệ nhân trà.
Cách thưởng thức này không chỉ được lấy từ truyền thống mà còn được xem là tiêu chuẩn và phổ biến nhất trong nghệ thuật Trà đạo của Nhật Bản. Qua từng độ xoay và nhấn nhá những chi tiết nhỏ, trà nhân không chỉ trải nghiệm hương vị trà sâu sắc mà còn thể hiện sự tinh tế và tôn trọng đối với nghi thức truyền thống.
Quy tắc sau khi uống trà
Trong trường hợp trà loãng, sau khi uống, trà nhân cần lau khô cạnh bát. Đối với trà mạnh, không bắt buộc khách phải uống hết, nhưng thao tác lau cạnh bát vẫn quan trọng và thực hiện bằng ngón tay cái và ngón trỏ. Điều này giữ cho nghi thức trà được thực hiện một cách tinh tế và bảo quản sự sạch sẽ trong quá trình thưởng thức trà.
Ý nghĩa đằng sau nghi thức Trà đạo
Trà đạo mang đến một ý nghĩa chính là mang lại sự bình yên và thanh thản trong tâm hồn và sức khỏe của thể xác. Mỗi ngụm trà, trong không khí tĩnh lặng, không chỉ là một trải nghiệm thưởng thức, mà còn là cơ hội để hòa mình vào thế giới xung quanh.
Người Nhật còn cho rằng, muốn chú trọng đến sự sạch sẽ, nhất là tính cẩn trọng, tính trật tự, tính kiên nhẫn không gì tốt hơn bằng việc ngồi lại uống một chén trà. Trà đạo không chỉ là trải nghiệm hương vị mà còn là cách để nhận thức và ổn định trạng thái tinh thần.
Tóm lại, Trà đạo đã giúp con người tận hưởng hương vị trà một cách đặc biệt và trở thành công cụ giúp tất cả mọi người nhìn nhận và ổn định lại trạng thái bất an trong cuộc sống. Đó là một hành trình thư giãn và thấu hiểu, nơi mà từng ngụm trà đều là một bước tiến trên con đường tìm kiếm sự cân bằng và tâm hòa.
Tham khảo:
chadotea-com
byfood-com
2003 – Nguyễn Bá Hoàn – Trà đạo
