artLIVE – Nghệ thuật cắm hoa Ikebana là một nét văn hóa truyền thống tại Nhật Bản. Ikebana mang tính sáng tạo cao, nó tái tạo lại thiên nhiên ở quy mô nhỏ thông qua sự sắp đặt.
Theo ý nghĩa văn học, Ikebana (生花) có nghĩa là “làm cho hoa lá trở nên sống động” sau khi tách khỏi đất trồng. Vậy nghệ thuật Ikebana có thể hiểu như là một loại hình nghệ thuật diễn tả lại những xúc cảm thưởng thức được từ thiên nhiên, tái tạo lại không gian cảnh vật với từng cành cây, ngọn cỏ. Cũng có thể hiểu Ikebana là một kiểu nghệ thuật phô diễn vẻ đẹp của các loài hoa theo ý nghĩa riêng của nó.
Nguồn gốc sự ra đời của Ikebana
Theo một số tài liệu về lịch sử Nhật Bản, Ikebana được cho là có mối liên kết với sự du nhập của Phật giáo trong khoảng thế kỷ thứ VI. Khi Phật giáo tiến vào đất nước Nhật Bản, phong tục dâng hoa trên bàn thờ Phật bắt đầu được phổ biến rộng rãi.
Cho đến khoảng thế kỷ XV, những bình hoa được chọn như một món đồ trang trí mang tính nghệ thuật để trong hốc tường tại phòng khách (Oshi ita) trong lối kiến trúc nhà ở kiểu Shoin zukuri. Đặc trưng của kiểu kiến trúc này là sàn nhà có trải chiếu Tatami, sử dụng cửa lùa Shoji,… Từ thời điểm ấy, Ikebana dần phát triển theo hướng độc lập thay vì trở thành một phần của nghi lễ tôn giáo. Trên con đường hình thành và phát triển, nghệ thuật cắm hoa cũng chịu một phần ảnh hưởng từ tôn giáo, giống như nghệ thuật kiến trúc hay phong cách sống, văn hóa,… của con người Nhật Bản.
Sự phát triển của những trường phái trong Ikebana
Là một trong những nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản, Ikebana đã mang trong mình một thời gian dài cho việc hình thành, phát triển. Cùng với sự tác động của các yếu tố xã hội và những loại hình nghệ thuật khác, Ikebana ngày nay đã biến hóa, phân chia thành nhiều trường phái với những đặc trưng thẩm mỹ riêng. Tuy nhiên, ba trường phái chính, có quá trình lịch sử lâu dài và được phổ cập, yêu chuộng nhất là Ikenobo, Ohara và Sogetsu.
Trường phái Ikenobo
Trường phái Ikenobo do nhà sư Ikenobo Senkei sáng lập nên vào năm thứ 3, thuộc triều đại Kanshou (khoảng năm 1462). Đây có thể được xem như trường phái Ikebana đầu tiên và có số lượng học viên đông đảo nhất Nhật Bản. Theo ghi chép lịch sử, nhà sư Ikenobo với các triết lý Phật giáo đã nhận ra sự sống ẩn dật trong hoa cỏ, ông cho rằng mỗi giai đoạn sinh trưởng của hoa cỏ trong tự nhiên điều bộc lộ nét đẹp và tính hài hòa vốn có. Chính vì vậy, bên cạnh vẻ đẹp rực rỡ của những bông hoa trong thời kỳ nở rộ thì những cành nhánh khô cằn, bị sâu hại cũng có được màu sắc riêng, mô tả chân thực dáng vẻ tự nhiên.
Ikenbono có tất cả ba kỹ thuật chính là Rikka, Shouka và Jiyuuka. Trong đó, Rikka ra đời sớm nhất, vào thời kỳ Muromachi khoảng thế kỷ XV, được xem như kỹ thuật thể hiện tư tưởng của Ikenbono rõ nét nhất thông qua việc sử dụng phong phú các loại hoa cỏ với tính biểu trưng cao, nhằm mô phỏng các cảnh sắc thiên nhiên. Rikka mang đậm màu sắc của kỹ thuật ngắm hoa truyền thống với nhiều nguyên tắc, hình thức.
Luật cắm hoa Rikka được gọi là các thế cắm hoa, bao gồm 9 thế then chốt: 1 – Shin: núi tâm linh, 2 – Uke: sự đón nhận, 3 – Hikae: sự chờ đợi, 4 – Sho shin: thác nước, 5 – Soe: cành nhánh hỗ trợ, 6 – Nagashi: suối, 7 – Mikoshi: sự quan sát, 8 – Do: cơ thể, 9 – Mae oki: phần thân trước. Ngoài ra, người chơi có thể tự do thêm thắt và sáng tạo theo tư duy riêng của bản thân.
Trường phái Ohara
Được sáng lập bởi nghệ nhân Ohara Unshin, trường phái Ohara ra đời vào nửa sau thời kỳ Meiji (khoảng cuối thế kỷ XIX), chịu sự ảnh hưởng nhất định của văn hóa phương Tây. Trong quá trình hình thành, trường phái Ohara đã có riêng cho mình những dấu ấn riêng biệt, đặc biệt là sự sáng tạo ra mâm tròn suiban.
Trường phái Ohara chia thành hai nhánh chính là Shakei Moribana và Shikisai Moribana. Đặc điểm của các bình hoa trong trường phái này là tính hài hòa cao của màu sắc giữa các cành nhánh chính. Đồng thời, sự giao hòa giữa vẻ đẹp truyền thống văn hóa Nhật Bản với các loại hoa mới từ Tây phương đã cho người cắm hoa kiến tạo nên phong cách riêng.
Trường phái Ohara là vẻ đẹp dung hòa giữa hiện đại và truyền thống đầy sức sống. Chủ đề thể hiện là các cảnh sắc thiên nhiên mộc mạc như bờ ao, khu vườn… nhưng được biến tấu bằng những chất liệu và phong cách mới mẻ, phù hợp với đa dạng không gian từ cổ điển cho đến đương đại.
Trường phái Sogetsu
Sogetsu ra đời vào năm 1927, do nghệ nhân Teshigahara Sofu thành lập. Trường phái này chủ trương theo đuổi sự phóng khoáng, vượt ra mọi khuôn mẫu đã có trước, từ đó cũng tạo nên cho người xem cảm nhận được sức sống mãnh liệt của hoa lá, cây cỏ trong tự nhiên.
Sogetsu không hề yêu cầu nghệ nhân tuân theo các quy tắc một cách cứng nhắc, ngược lại, nó còn đề cao tính sáng tạo, đổi mới, thể hiện màu sắc cá tính riêng biệt của người cắm hoa. Vì vậy, các nghệ nhật theo trường phái này không xem việc tạo ra các tác phẩm là cắm hoa mà gọi là tạo hình, biến đổi.
Sogetsu luôn thử thách và làm mới bằng các ý tưởng khác biệt: cành cây khô, sỏi đá, kim loại,… để làm vật liệu cho tác phẩm. Đồng thời, Ikebana hiện đại cũng làm sống dậy những bàn cắm chông truyền thống không còn được sử dụng, chủ trương không sử dụng những mút xốp để chưng cắm trong tạo hình hoa như phương Tây.
Ý nghĩa của Ikebana gắn liền với triết lý Nhật Bản
Triết lý ẩn sau Ikebana dựa trên nền tảng thẩm mỹ lâu đời của văn hóa Nhật Bản, làm nổi bật sự đơn giản, sang trọng và trân trọng thiên nhiên. Ikebana phản ánh tình yêu thiên nhiên của người Nhật. Nghệ thuật này là một thứ cầu nối giúp gắn kết giữa con người với thiên nhiên. Việc trang trí không chỉ với mục đích đơn thuần như làm đẹp mà còn giúp mang một phần của tự nhiên vào ngôi nhà, người Nhật tin rằng khi ngắm các tác phẩm hoa có thể cảm nhận được sự biến chuyển của thời gian, sự giao mùa theo tự nhiên.
Ikebana phản ánh yếu tố “Hòa” mang ý nghĩa “hòa hợp” trong văn hóa Nhật Bản. Bên cạnh sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên mà còn giữa con người với con người. Điển hình trong phong cách Shoka luôn chú trọng thể hiện sự kết nối giữa con người với thiên nhiên bằng cách phân chia cành nhánh thành ba tầng, đại diện cho Trời, Đất và Con người. Đặc điểm chiều cao và vị trí của các tầng nhánh khác nhau đã tạo nên một dạng cấu trúc ba chiều, tái tạo lại một vũ trụ ở quy mô nhỏ.
Cuối cùng, nghệ thuật cắm hoa còn có mối liên hệ với sự Thiền định. Quá trình cắm hoa đại diện cho hành trình con người hòa mình vào với các thực thể của thiên nhiên, mang cái Tiểu ngã hòa vào cái Đại ngã của vũ trụ, buông bỏ tất cả những nỗi bận tâm, xao động, tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn. Ngoài ra, việc tập trung tìm hiểu, con người sẽ dễ dàng nhận ra sự tương đồng của bản thân với hoa cỏ: hoa nở, hoa rơi, tự có thời, dòng đời của con người cũng tương tự như dòng đời của hoa. Lúc ấy, con người sẽ biết trân trọng từng khoảnh khắc dù khổ đau hay hạnh phúc trong cuộc đời chính mình.
Tham khảo
sti.vista.gov.vn
bazaarvietnam.vn
ikenobo.jp
architecturaldigest.com
blog.ehle.ac.jp