artLIVE – Trong bốn chương sách đầu tiên của The Story of Art , tác giả Gombrich đã nhấn mạnh quan điểm về sự tôn trọng tính đa văn hoá, rằng định nghĩa về nghệ thuật luôn thay đổi theo các nền văn hoá khác nhau.
The Story of Art – Câu chuyện nghệ thuật, của tác giả E.H Gombrich do Omega Plus Book xuất bản, là quyển sách kể về lịch sử nghệ thuật châu Âu từ thời cổ đại đến hiện đại, được tác giả khảo sát và đánh giá trong các lĩnh vực khác nhau như hội họa, điêu khắc, kiến trúc… song hành với những chuyển biến và giao thoa của các nền văn hóa, chính trị, và tôn giáo.
Đặc biệt, tác phẩm không chỉ đơn thuần liệt kê đủ mọi tên tuổi cùng những tác phẩm nổi tiếng hay đề tài và các kỹ thuật chuyên môn, mà được tác giả kể theo một dòng chảy liên kết và tiếp nối không ngừng nghỉ của những nghệ nhân, họa sĩ, và nghệ sĩ.
Tại câu mở đầu của chương 1: “Xét cho cùng thì không có ‘nghệ thuật’,chỉ có các nghệ sĩ mà thôi”, Gombrich ngay từ đầu đã nhấn mạnh quan điểm về sự tôn trọng tính đa văn hoá, rằng định nghĩa về nghệ thuật luôn thay đổi theo các nền văn hoá khác nhau, do đó, độc giả chớ mang nặng đầu óc định kiến trước khi bước vào tìm hiểu nghệ thuật, hay nói đúng hơn, trước khi bắt đầu đọc cuốn sách này.
Ngoài ra, ông muốn lưu ý vai trò cá nhân của người nghệ sĩ và tác phẩm của họ ngày càng quan trọng hơn bao giờ hết (khác với ‘nghệ thuật dân gian’ và ‘nghệ thuật quần chúng’, vị trí của mỗi cá nhân nghệ sĩ khá mờ nhạt). Rõ ràng truyền thống, hay lịch sử, đều cần có và được xây dựng nên bởi những nhân vật lịch sử lỗi lạc và cụ thể. Chính Gombrich từng nói ở đâu đó: “Tôi tin rằng người ta nên học hỏi để có một sự tôn kính với những thành tích lớn lao của những con người vĩ đại.”
Có một trích đoạn được trích tại trang 22: “Các vật phẩm họ làm ra khác biệt không phải vì khả năng tay nghề mà nằm ở những ý tưởng trong đầu họ. Ghi nhớ điều này khi mới bắt đầu [tìm hiểu] là vô cùng quan trọng, bởi toàn bộ câu chuyện nghệ thuật không phải là câu chuyện của tiến trình phát triển trình độ kỹ thuật, mà là câu chuyện về lịch sử biến đổi của các ý tưởng và yêu cầu”.
Qua đoạn trích trên tác giả muốn gửi gắm đến chúng ta, mỗi vật phẩm được tạo ra mang trong mình một ý tưởng độc đáo, một hướng đi riêng mà người nghệ nhân muốn truyền tải và thể hiện thông qua công việc của mình. Khả năng tay nghề chỉ là một công cụ hỗ trợ, một phương tiện để giúp người sáng tạo biểu đạt ý tưởng của mình một cách tốt nhất. Một người có khả năng tay nghề cao có thể thể hiện ý tưởng của mình một cách rõ ràng và chính xác hơn, tạo nên những chi tiết tinh tế và xuất sắc.
Tuy nhiên, khả năng tay nghề cũng chỉ là một phần trong quá trình tạo ra một sản phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh. Trong nghệ thuật, ý tưởng là một yếu tố không thể thiếu. Đó là nguồn cảm hứng chính, là điểm xuất phát cho mỗi tác phẩm. Ý tưởng là những suy nghĩ, những ý niệm chưa từng được biểu đạt trước đó, và nó tạo nên sự sáng tạo và sự độc đáo cho các vật phẩm nghệ thuật. Điều quan trọng là khi tìm hiểu về nghệ thuật, chúng ta không chỉ tập trung vào các kỹ thuật và kỹ năng, mà cần tạo điều kiện để ý tưởng và sự sáng tạo phát triển.
Người ta cần thấu hiểu và cảm nhận được câu chuyện và thông điệp mà người nghệ nhân muốn truyền tải thông qua tác phẩm của mình. Lịch sử biến đổi của các ý tưởng và yêu cầu trong nghệ thuật là một quá trình không ngừng nghỉ. Các ý tưởng cũ có thể được tái hiện và kế thừa, nhưng cũng có nhiều ý tưởng mới được tạo ra và thúc đẩy sự phát triển của nghệ thuật.
Có lẽ, điều này làm nghệ thuật trở nên sống động và phong phú theo thời gian. Vì vậy, khi mới bắt đầu học về nghệ thuật, chúng ta cần nhớ rằng ý tưởng là yếu tố quan trọng nhất. Cần tạo cơ hội cho sự tư duy sáng tạo phát triển và không ngừng tìm kiếm những ý tưởng mới. Bởi chỉ khi có ý tưởng, chúng ta mới có thể tạo ra những sản phẩm nghệ thuật thực sự độc đáo, mang lại sự khác biệt và ấn tượng cho người xem.
Quan điểm nghệ thuật của tác giả
Bên cạnh đó tác giả cũng chia sẻ quan điểm của mình về nghệ thuật trong sách: “Nếu nghệ thuật nghĩa là xây dựng đền thờ và chùa chiền, vẽ tranh và làm tượng, hay thêu dệt vải vóc, thì có lẽ không ai trên thế giới này chưa từng làm nghệ thuật.
Mặt khác, nếu ta định nghĩa nghệ thuật là một thứ xa xỉ đẹp đẽ, điều gì đó để chiêm ngưỡng trong các triển lãm, bảo tàng hay là một vật đặc biệt để trang trí phòng khách, thì chúng ta nên nhận ra rằng lớp nghĩa này thực ra mới xuất hiện gần đây [xét theo lịch sử], và đó lại là thứ mà ngay cả những kiến trúc sư, họa sĩ hay điêu khắc gia xuất sắc nhất trong quá khứ cũng chưa từng mơ đến.” (Trích trang 19).
Quan điểm này cho ta thấy ý nghĩa quan điểm này là để khám phá và thay đổi cách nhìn về nghệ thuật. Nó chỉ ra rằng nghệ thuật không chỉ giới hạn trong việc xây dựng công trình tôn giáo và sáng tạo tác phẩm nghệ thuật truyền thống như tranh và tượng.
Nghệ thuật cũng không chỉ là những thứ xa xỉ và chỉ để chiêm ngưỡng mà không hề hữu ích. Thay vào đó, quan điểm này đề cao ý nghĩa rộng hơn của nghệ thuật. Nghệ thuật có thể là bất kỳ hoạt động nào có tính sáng tạo, khám phá và thể hiện cá nhân.
Nó có thể xuất hiện ở mọi khía cạnh của cuộc sống hàng ngày – từ cách chúng ta trang trí ngôi nhà, diễn xuất các vai diễn trong cuộc sống cá nhân, đến cách biểu đạt cảm xúc và ý tưởng qua viết lách, âm nhạc hay thậm chí trong việc nấu nướng.
Quan điểm này khuyến khích chúng ta nhìn nhận nghệ thuật như một phần không thể thiếu trong cuộc sống và tinh thần sáng tạo có thể được thể hiện qua nhiều hình thức khác nhau. Nó cũng hướng dẫn chúng ta không giới hạn trong việc ước mơ và thực hiện sự sáng tạo nghệ thuật chỉ với những ngành nghề cụ thể như kiến trúc sư, họa sĩ và điêu khắc gia.
Ảnh: Omega
Theo dòng chảy thời gian, với sự hình thành và phát triển của các nền văn minh, độc giả cũng lần lượt đi qua những phong cách nghệ thuật của từng nền văn minh gồm Ai Cập, Hi Lạp, Crete cũng như nguyên do sâu xa hình thành nên những nét đặc trưng đó.
Nổi bật thời kỳ này là sự kết hợp giữa tính quy tắc hình học và khả năng quan sát tự nhiên sắc bén đã làm nên đặc trưng của nghệ thuật Ai Cập. Với họ, cái đẹp không quan trọng hơn sự toàn vẹn nên nhiệm vụ của người họa sĩ là bảo tồn mọi thứ sao cho chúng càng rõ ràng và tồn tại càng lâu bền càng tốt.
Nghệ thuật Ai Cập có xu hướng nhất quán
Ở nơi nguyên tắc là tối thượng cùng với phong cách vừa chân thực chi tiết lại vừa quy ước, chặt chẽ đến cứng nhắc trong tổng thể của người Ai Cập. Người họa sĩ không vẽ những gì anh thấy trong một khoảnh khắc, mà vẽ điều anh biết và nhớ trong đầu về một người hay bối cảnh nhất định.
Điều này cho thấy người Ai Cập có một cách tiếp cận khác biệt trong việc phác họa thế giới tự nhiên. Họ có xu hướng tập trung vào sự cụ thể và chi tiết, thể hiện rõ ràng trong các bức tranh của họ. Việc tuân thủ nguyên tắc sẽ đảm bảo rằng mọi yếu tố quan trọng trong khuôn hình được nổi bật.
So sánh với việc làm bản đồ cũng có ý chỉ đến việc người Ai Cập đánh giá và biểu diễn thế giới tự nhiên theo một cách cụ thể và hệ thống. Điều này có thể cho thấy tầm quan trọng của việc nắm vững địa lý trong văn hóa người Ai Cập. Tổng quan, phương pháp phác họa của người Ai Cập cho thấy tính cụ thể, sự rành mạch và sự hoàn hảo trong việc biểu diễn thế giới tự nhiên.
Họ không hướng tới phác họa thế giới tự nhiên như cách nó hiện ra từ bất cứ góc độ ngẫu nhiên nào đó. Họ vẽ từ trí nhớ của mình, dựa trên những nguyên tắc khắt khe để đảm bảo mọi thứ phải có trong khuôn hình sẽ nổi bật với sự rành mạch hoàn hảo. Phương pháp này của họ thực ra giống cách làm việc của một người làm bản đồ hơn là một họa sĩ. (Trích trang 28)
Sự sáng tạo của người Hi Lạp
Chân trời sáng tạo nghệ thuật của loài người được mở ra khi những người nghệ sĩ Hi Lạp cổ đại lần đầu tiên nắm lấy sự chủ động và mạnh dạn thử nghiệm những hình thức mới mẻ vào mọi hình thức thay vì đi theo lối mòn của người Ai Cập cổ đại từ hội họa, điêu khắc cho tới kiến trúc. Tuy nhiên, người Ai Cập phát triển nghệ thuật dựa trên kiến thức họ biết, người Hy Lạp dựa trên quan sát thực chứng.
Những người thợ điêu khắc hằng ngày miệt mài trong xưởng, cố gắng thử nghiệm các phương pháp và ý tưởng mới trong việc tái hiện cơ thể người, và mỗi sáng tạo đều được những người khác góp nhặt vào quá trình khám phá của riêng họ. (trích trang 36)
Một khi cuộc cách mạng này bắt đầu thì không còn cách nào kìm hãm nó nữa. Đây cũng chính là khoảnh khắc chiến thắng mở ra dòng chảy sáng tạo bất tận cho các thế hệ nghệ sĩ tiếp theo. Tạo nên những tác phẩm giúp cho ngôn ngữ sáng tạo của nghệ thuật ở nhiều lĩnh vực trở nên phong phú hơn.
Bất chấp sự đa dạng trong phong cách thể hiện, quá trình lịch sử của sáng tạo của dòng chảy mỹ thuật được Gombrich thuật lại trong Câu chuyện nghệ thuật luôn có thể thấy rõ mong muốn cải thiện các công trình, tác phẩm nghệ thuật một cách toàn diện cả về sức mạnh biểu cảm tạo ấn tượng. Chúng đem đến cho nhân loại không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp mà còn công dụng của những tác phẩm, công trình đó.
Người Hy Lạp đã phá vỡ những ranh giới cứng nhắc nơi nghệ thuật phương Đông cổ đại, dấn thân vào hành trình khám phá và đóng góp nhiều hơn nữa những nét đặc trưng nổi bật từ quan sát của họ vào những hình ảnh mang tính truyền thống của nhân loại. (trích trang 39)
Những hiểu biết của nghệ sĩ thời kỳ này đã tạo nên đường nét đặc trưng của những sự vật riêng biệt vẫn quan trọng không kém gì ấn tượng thực tế mà mắt nhìn thấy được. Các tác phẩm của họ lại không bao giờ là những hình ảnh trung thực đơn thuần phản chiếu các góc độ lạ kỳ của tự nhiên. Chúng luôn mang dấu ấn của những bậc thiên tài đã tạo ra chúng.
Tại các phần tiếp theo Artlive sẽ tiếp tục đưa chúng ta đến những vùng đất thú vị của nghệ thuật trong dòng chảy lịch sử, các bạn vui lòng đón chờ hoặc có thể khám phá câu chuyện qua cuốn sách The Story of Art – Câu chuyện nghệ thuật.
