Kịch hình thể – từ những điều nhỏ bé đến tác phẩm nghệ thuật

artLIVE – Kịch hình thể như một phép màu biến những chuyển động nhỏ bé của cơ thể trở thành một vở kịch đậm chất nghệ thuật.

Xuất phát kịch hình thể

Kịch hình thể là một loại hình tương đối mới được tiếp thu từ nước ngoài và chưa phổ biến ở Việt Nam. Vào khoảng cuối những năm 90, kịch hình thể truyền thống tại miền Bắc đã gặp khó khăn khi sân khấu đang trở thành một “chợ chiều”. Trước sự bùng nổ của nhiều hình thức nghệ thuật giải trí khác, kịch hình truyền thống Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức để tìm kiếm một vị trí đứng vững.

Kịch hình thể ở Việt Nam đã trải qua một hành trình phát triển từ vở đầu ra mắt là “Giấc mơ hạnh phúc” cho đến các vở diễn sau này như “Nhật nguyệt thực”, “Tiếng vọng hành tinh”, “Con bệnh bí hiểm”, “100 phút cuối của Hàn Mặc Tử”… Dần dần, các vở diễn này tiếp cận với cuộc sống hơn, đặt nặng vào những vấn đề nóng trong xã hội như sự thoái hóa đạo đức trong xã hội hiện đại.

Khi đến Việt Nam, kịch hình thể mang màu sắc rất riêng và khác biệt so với thế giới bởi sự kết hợp của nhiều thể loại sân khấu khác nhau như vũ đạo múa của tuồng, chèo, động tác kịch câm, múa đương đại và thậm chí cả múa rối, xiếc… Điều này đã tạo nên một màu sắc mới cho kịch hình thể.

Mặc dù còn đang trong giai đoạn phát triển, nhưng kịch hình thể Việt Nam hoàn toàn có khả năng tạo ra một diện mạo tươi sáng hơn trong tương lai, miễn là biết đi đúng hướng và có chiến lược lâu dài để thu hút khán giả.

Kịch hình thể được biết đến là thể loại kịch tập trung vào ngôn ngữ hình thể và những chuyển động sáng tạo hơn là đối thoại. Sử dụng cơ thể con người làm trung tâm của quá trình kể chuyện, sáng tạo và trình diễn. Nguồn cảm hứng và chất liệu của kịch hình thể được lấy từ thế giới xung quanh hay chính từ trải nghiệm bản thân của mỗi người.

Ngoài ra, kịch hình thể giúp mọi người thể hiện những suy nghĩ, cảm xúc, những điều mình muốn nói thông qua những chuyển động cơ thể theo cách riêng của mình. Bởi lẽ, trong cuộc sống hiện đại, đôi khi lại có những điều khó diễn đạt thành lời. Đây cũng là công cụ tiếp cho mọi người thêm sức mạnh, kết nối và chữa lành tâm hồn.

Tâm sự người làm nghề

Để thúc đẩy sự sáng tạo và tạo ra một môi trường giao lưu giữa nghệ thuật và hội thoại, chị Lê An, một đạo diễn sân khấu, đã thành lập nhóm SaiGon Theatreland. Điều đặc biệt của nhóm là sự tham gia không chỉ riêng các diễn viên chuyên nghiệp mà còn là những người đến từ nhiều ngành nghề khác nhau, cùng rèn luyện và phát triển nghệ thuật kịch hình thể.

Bên cạnh đó, chị còn mở Cái Tổ Nhỏ, nơi mọi người cùng nhau học tập và rèn kỹ năng trong lĩnh vực này. Dưới sự hướng dẫn của cô IIse Zoerb, một đạo diễn người Mỹ, những người tham gia ở lớp học này sẽ được trau dồi kiến thức và kỹ năng về kịch hình thể.

Sự khác nhau giữa kịch hình thể và kịch nói

Đôi khi việc sử dụng lời thoại trong kịch hình thể khiến nhiều khán giả cho rằng bộ môn này tương đồng với kịch nói. Về vấn đề này, chị Lê An giải thích: “Kịch nói sẽ thường được bắt nguồn từ kịch bản do một người kịch tác gia viết ra và người đạo diễn sẽ sử dụng kịch bản đó để luyện tập với các diễn viên. Tuy nhiên, kịch hình thể sẽ không có kịch bản từ trước mà trong quá trình luyện tập, mọi người sẽ cùng tìm những chất liệu trong cuộc sống xung quanh mình và tập luyện với nhau để tạo ra kịch bản. Kịch nói sẽ sử dụng nhiều về lời thoại, yếu tố tâm lý của diễn viên. Ngược lại, kịch hình thể khai thác rất nhiều từ chuyển động của cơ thể vì người diễn viên có thể kết nối cơ thể mình ra sao, có những chuyển động mà không cần lời nhưng người xem vẫn có thể thấu hiểu được điều họ muốn nói.”

Đặc biệt, những vở kịch hình thể của SaiGon Theatreland thực hiện được ví như một món đồ nho nhỏ có thể “bỏ túi” đi muôn nơi. Nhóm không nhất thiết phải có một địa điểm theo tiêu chuẩn nào cả mà thậm chí không gian trong quán cà phê hay thư viện… cũng đều có thể trở thành sân khấu kết nối với khán giả.

Nói về vấn đề kết nối và thoải mái với nhau trong lúc tập luyện chị An chia sẻ thêm:  “Một số bạn khi bắt đầu vào hành trình này, các bạn cảm thấy không thoải mái và tự tin với cơ thể. Tuy nhiên, sau khi thực hành kịch hình thể, mọi người dần dần chấp nhận làm quen lại từ đầu, chấp nhận với cơ thể của mình và chuyển động rất tự nhiên của cơ thể, từ đó càng ngày tự tin hơn, yêu cơ thể mình hơn, yêu những sự chuyển động cho dù nó là rất nhỏ.”

Người đạo diễn khác biệt

Mặc dù IIse Zoerb là một đạo diễn sân khấu chuyên nghiệp, nhưng cách làm việc của cô không giống như đa số những đạo diễn khác – thường yêu cầu diễn viên thực hiện theo mong muốn của mình. Ngược lại, những hướng dẫn của IIse không từ một kịch bản có sẵn nhưng dựa trên các ý kiến cá nhân, quá trình sáng tạo của các thành viên tham gia, từ đó tìm cách để kết nối những ý tưởng để tạo ra một tác phẩm riêng biệt của người diễn.

Cô thường tâm sự với mọi người rằng: “Đây là show của các bạn, các bạn kể câu chuyện của riêng mình, IIse chỉ có thể làm cho câu chuyện của các bạn tốt hơn thôi”. Điều này càng giúp các thành viên có được những trải nghiệm thực hành quý giá trong phương pháp sử dụng ngôn ngữ hình thể, để tăng khả năng sáng tạo trong mỗi người. 

Đạo diễn người Mỹ và những khó khăn về văn hóa

Là một người nước ngoài, khi đến với Cái Tổ Nhỏ, cô IIse cũng có những khó khăn riêng khi hướng dẫn mọi người thực hành bộ môn này. Xuất thân là một đạo diễn kịch hình thể nên IIse gặp không ít thử thách khi hướng dẫn cho những bạn không chuyên. Bên cạnh đó, sự khác biệt văn hoá cũng khiến cô gặp một số vấn đề trong quá trình giảng dạy.

Mặc dù vậy, cô chưa bao giờ có suy nghĩ từ bỏ hướng dẫn mọi người. Nhiều lần IIse được mời quay về Mỹ để thử vai diễn cho sân khấu kịch Broadway nhưng cô đã từ chối. IIse tâm sự: “Việc tôi có trở thành diễn viên nổi tiếng và giàu có hay không điều đó không quan trọng. Bởi vì, những kinh nghiệm của tôi về sân khấu nó như những công cụ để giúp người khác trình diễn được và yêu thích bộ môn nghệ thuật. Trong việc trình diễn đó, chúng ta cũng có thể kết nối được với chính bản thân mình, kết nối mọi người với nhau trong xã hội từ đó giúp chúng ta sống hạnh phúc và yêu thương bản thân mình hơn.”

Những khó khăn khi truyền tải thông điệp

Thông điệp truyền tải là một yếu tố quan trọng trong bất kỳ một vở kịch nào diễn ra. Khán giả mới xem sẽ gặp khó khăn khi tiếp nhận vì kịch hình thể rất logic và được xây dựng chặt chẽ đến từng phút, từng giây. Nếu khán giả không tập trung, họ sẽ không hiểu được nội dung mà người diễn viên đang thể hiện.

Để trả lời điều này, cô IIse có chia sẻ: “Khán giả đến thưởng thức những tác phẩm của SaiGon Theatreland giống như việc xem triển lãm tranh, cụ thể là xem một bức tranh thuộc trường phái ấn tượng. Thay vì chúng ta chỉ tập trung vào những chi tiết nhỏ thì chúng ta nên xem chúng một cách bao quát hơn để thấy được vẻ đẹp toàn bức tranh và cảm nhận bức tranh như tràn qua cơ thể của chúng ta.”

Khơi gợi sự tò mò trong nội dung chính là điều làm cho nhiều người cảm thấy thu hút và yêu thích bộ môn nghệ thuật này. Hơn nữa, khán giả có thể đón nhận thông điệp của tác phẩm bằng chính sự diễn giải của riêng mình, không bị đóng khung vào một điều gì cả. Điển hình là những tác phẩm kịch hình thể của Saigon Theatreland đều không giải thích cho người xem vì sao các diễn viên lại thực hiện những động tác như vậy. Mọi người sẽ tự hình dung theo cách hiểu của riêng của mình. 

Cần mở rộng và hướng đến khán giả

Đây là một loại hình sân khấu được tiếp thu từ nước ngoài, vì thế để tiếp cận được nhiều đối tượng khán giả hơn thì những tác phẩm cần phải gần gũi với đời sống tâm hồn của con người và văn hóa Việt Nam. Đối với Saigon Theatreland, nhóm luôn sáng tạo để giới thiệu đến khán giả theo một cách riêng, không phải đi theo lối mòn và rập khuôn.

Cụ thể, khi nhóm chọn kể câu chuyện với công viên trong show “Into the Park” nhưng lại không nói công viên ở địa điểm nào, vì mỗi thành viên sẽ kể những câu chuyện theo cách riêng của họ; có thể là hành động dắt thú cưng đi dạo, chơi đùa, học tập hay tán gẫu… Qua đó, công viên được xem như một phòng khách công cộng mà khán giả sẽ cảm nhận được sự gần gũi, quen thuộc và rất “Việt Nam”.

Sau thành công trong bước đầu trình diễn những tác phẩm, nhóm cũng đang cố gắng thực hiện nhiều dự án mới để mọi người biết đến bộ môn nghệ thuật này nhiều hơn. Trong tương lai, chị Lê An cùng với Saigon Theatreland nỗ lực không ngừng để mang loại hình nghệ thuật sân khấu kịch hình thể với những tác phẩm đậm chất văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế.