SAMPURU – Nghệ thuật làm mô hình ẩm thực Nhật Bản

Annie Nguyen

|

15:07 22/03/2024

Share

artLIVE – Sampuru, hay còn gọi là nghệ thuật làm mô hình ẩm thực, chính là một ngành ‘công nghiệp hái ra tiền’ thể hiện bản sắc văn hóa Nhật Bản đậm đà.

Hẳn không ít lần bạn dạo quanh các trung tâm thương mại và lập tức bị hấp dẫn bởi các “món ăn giả” trưng bày trước tủ kính của các cửa hàng đồ Nhật. Từ đĩa cơm cà ri trứng bóng bẩy cho đến món tôm chiên xù vàng ruộm, các món ăn như đang “réo gọi” thực khách mau chóng dời gót vào trong dùng bữa.

mo-hinh-sampuru
Các “món ăn giả” trưng bày trước các cửa hàng đồ Nhật. Ảnh: arigatojapan.

Các món ăn “thật giả bất phân” này được gọi là Shokuhin Sampuru, một loại hình nghệ thuật làm mô hình ẩm thực Nhật Bản với tuổi đời hơn trăm năm.

Xuất phát điểm của nghệ thuật làm mô hình ẩm thực Nhật Bản

Tuy chưa có tài liệu lịch sử chính thức nào ghi lại, nhưng có ba giả thuyết phổ biến xoay quanh nguồn gốc của loại hình nghệ thuật độc đáo này.

sampuru-omurice
Ông Takizo Iwasaki, “cha đẻ” của món omurice làm từ sáp. Ảnh: event21.

Giả thuyết được nhiều biết đến nhất chính là câu chuyện về ông Takizo Iwasaki, “cha đẻ” của món omurice (cơm trứng ốp lết) làm từ sáp vào năm 1932.

Chuyện kể trong một lần tình cờ nhìn thấy nến nóng chảy tiếp xúc với nước tạo thành những chấm hoa li ti, ông nảy ra ý tưởng sẽ tạo ra các mô hình thức ăn từ sáp.

nen-nong-chay
Nến nóng chảy tiếp xúc với nước tạo thành những chấm hoa li ti. Ảnh: thesoupspoon.

Sau nhiều lần thử nghiệm, ông đã thành công dùng sáp “nhào nặn” ra món cơm trứng ốp lết cà chua. Món ăn “sáp” này chân thật đến nỗi ngay cả người vợ của ông cũng khó lòng phân biệt thật giả.

Sau khi nhận ra tiềm năng kinh tế “khổng lồ” từ Sampuru, ông tiếp tục chế tạo thêm nhiều mô hình ẩm thực và bán cho các cửa hàng trên khắp cả nước.

Từ đó, nghệ thuật làm mô hình ẩm thực nở rộ mạnh mẽ tại Nhật Bản.

cua-hang-sampuru-nhạt-ban
Nghệ thuật làm mô hình ẩm thực nở rộ mạnh mẽ tại Nhật Bản. Ảnh: gansosample.

Theo một giả thuyết khác, loại hình nghệ thuật này đã sớm có mặt tại Nhật Bản vào khoảng năm 1916, thời Taisho, do ông Sojiro Nishio khởi xướng.

Xuất thân từ một nghệ nhân chuyên chế tạo mô hình cơ thể người từ sáp phục vụ cho y học, ông Sojiro nhận được đơn hàng chế tạo mô hình món ăn giả cho một nhà hàng tại Kyoto và bén duyên từ đó.

Tương tự với câu chuyện của ông Sojiro Nishio, Tsumoto Sudo, một bậc thầy chế tạo mô hình giải phẫu cũng được xem là người tiên phong trong lĩnh vực làm mô hình ẩm thực bằng sáp.

Sáp ong và Resin – Nguyên liệu khởi nguồn cho nghệ thuật làm mô hình Sampuru

Ban đầu, các mô hình Sampuru được làm thủ công từ sáp nến tự nhiên. Sau một khoảng thời gian dài sử dụng, người ta nhận ra khuyết điểm vô cùng nghiêm trọng của loại vật liệu này: sáp nến chịu nhiệt vô vùng kém.

mo-hinh-sampuru-bang-sap
Mô hình Sampuru được làm thủ công từ sáp nến tự nhiên. Ảnh: Secondshistory.

Mỗi dịp hè đến báo hiệu những đợt nắng nóng kéo dài, các mô hình ẩm thực bằng sáp bắt đầu tan chảy dưới nhiệt độ cao, đánh mất vẻ đẹp nguyên bản của mình. 

Thập niên 1970 của thế kỷ 20 chính là cột mốc đánh dấu bước chuyển mình của nghệ thuật sáng tạo mô hình ẩm thực Nhật Bản. Các nghệ nhân lành nghề quyết định thay thế sáp nến truyền thống bằng resin (một loại nhựa có độ bền và tính linh hoạt cao) cho phép họ mô phỏng chi tiết các món ăn chân thật đến kinh ngạc.

mo-hinh-sampuru-PVC
Món ăn được mô phỏng vô cùng chi tiết. Ảnh: Altiro Studio.

Ngoài ra, người ta cũng pha trộn nhựa PVC và resin với một tỉ lệ nhất định nhằm tăng độ bền trước khi đổ khuôn và lên màu cho mô hình.

Công đoạn kỳ công nâng tầm giá trị nghệ thuật Sampuru

Xuyên suốt chiều dài lịch sử và văn hoá, dù nghệ thuật làm mô hình ẩm thực Nhật bản có đổi khác về chất liệu, nhưng các công đoạn chế tác vẫn được làm hoàn toàn thủ công.

“Mỗi món ăn đều được chế tạo tỉ mỉ bằng tay sao cho giống với phiên bản thật nhất có thể”, cô Yoko Hani phóng viên của tờ Japan Times chia sẻ.

Phương pháp truyền thống

Sau khi nhận được đơn đặt hàng đi kèm với ảnh chụp của món ăn, các nghệ nhân Sampuru bắt tay ngay vào công đoạn chuẩn bị nguyên liệu và dụng cụ cần thiết: sáp nến, chất tạo màu, nước ấm, …

Đối với các mô hình bằng sáp truyền thống, người nghệ nhân sử dụng sáp nến đun chảy được phối màu sẵn. Sáp ở dạng lỏng sẽ được đổ vào bồn chứa nước ấm, nhiệt độ vào khoảng 40°C, và bắt đầu tạo hình.

sap-lam-sampuru
Sáp ở dạng lỏng được đổ vào bồn chứa nước ấm. Ảnh: Tabitabi Gujo.

Dưới đôi bàn tay điệu nghệ của các nghệ nhân, từng lớp sáp nến được đổ chồng lên nhau, nhào nặn, và tạo hình thật khéo léo. Chẳng mấy chốc mà các nguyên liệu nấu ăn bằng sáp tinh xảo đã hoàn thành: rau xà lách, cần tây, sợi mì ramen, chả cá,…

tao-hinh-sampuru-thu-cong
Sáp nến được nhào nặn và tạo hình. Ảnh: Klook.

Sau đó, họ sẽ dựa vào ảnh mẫu để bày biện món ăn trên đĩa hoặc trong bát sứ trước khi gửi thành phẩm đến tay khách hàng.

Phương pháp hiện đại

Thay vì sử dụng sáp nến làm nguyên liệu chính thì ở phương pháp hiện đại, người nghệ nhân sẽ dùng nhựa PVC và resin để đổ khuôn cho tác phẩm Sampuru của mình.

sampuru-bap
Người nghệ nhân tạo hình cho Sampuru. Ảnh: scmp.com.
  • Chế tác khuôn silicon: Trước khi bắt tay vào công đoạn chế tạo mô hình, người nghệ nhân cần tạo khuôn cho sản phẩm. Để đảm bảo thành phẩm trông thật nhất có thể, họ sẽ yêu cầu khách hàng gửi mẫu món ăn thật (đông lạnh) đính kèm với ảnh chụp đến workshops. Tiếp đến, người nghệ nhân sẽ đặt mẫu món ăn vào thùng nhựa và cẩn thận đổ silicon phủ kín bề mặt và chờ đợi trong khoảng 30 phút cho khuôn đông lại. Sau đó, họ dùng kéo cẩn thận tách mẫu ra khỏi khuôn silicon và chuẩn bị cho bước tiếp theo.
  • Đổ khuôn: Ngay khi khuôn silicon sẵn sàng, người nghệ nhân bắt đầu đổ nhựa PVC/ resin được đun nóng, đổ vào khuôn, rồi đặt vào lò nướng ở nhiệt độ cao đến khi chúng đông lại.
khuon-silicon-sampuru
Nhựa PVC được đổ vào khuôn. Ảnh: straitstimes.
  • Tách khuôn và vẽ màu: Đây là bước cuối cùng và cũng là bước quan trọng nhất quyết định thành phẩm có “đánh lừa được thị giác” của khách hàng hay không. Sau khi lấy mô hình ra khỏi khuôn silicon và tỉa tót lại đôi chút, người nghệ nhân dùng cọ vẽ/ súng phun sơn và sơn dầu để tạo màu cho thành phẩm. Cuối cùng, một lớp sơn bóng sẽ được phủ lên toàn bộ bề mặt của các mô hình Sampuru nhằm tăng độ bền và tính thẩm mỹ của chúng.
phu-bong-sampuru
Lớp sơn bóng phủ lên bề mặt mô hình. Ảnh: straitstimes.

Sampuru – Từ công cụ ‘hút khách’ đến tác phẩm văn hoá nghệ thuật

Từ mục đích ban đầu là tập trung mô phỏng món ăn nhằm thu hút nhiều khách hàng hơn, Sampuru đã phát triển thành loại hình nghệ thuật truyền tải nền văn hoá ẩm thực toàn cầu.

6LQkYuFGDO8QX8L8sEKvkySgDBs2TceO8v2 zPsm elGu68aQ47Bc2X1R0bVDs3JiMDf
Sampuru phát triển thành loại hình nghệ thuật truyền tải văn hoá. Ảnh: Unsplash.

Trong một bài phỏng vấn với tờ TODAY, ông Seigo Kozakai, giám đốc công ty mô hình Iwasaki Mokei, nhấn mạnh về sức ảnh hưởng của Sampuru trong công cuộc hội nhập ẩm thực thế giới

“Vào khoảng những năm 1940, khi các món ăn phương Tây du nhập vào Nhật Bản, Sampuru đã tạo cơ hội cho người Nhật tiếp cận với chúng trực quan hơn” – ông Seigo cho biết.

Ngoài ra, các mô hình ẩm thực còn được triển lãm tại London’s Victoria and Albert Museum và Museum of Modern Art.

Tham khảo:

arigatojapan.co.jp

secondshistory.com

apollo-magazine.com

nihongomaster.com

today.com